At Natagpuan Niya Si Pablo Neruda

Sinulyapan kong muli ang pabalat ng libro.Tapat na umusal ang aking puso. Winika ang mga katagang…. “At Natagpuan Ko Si Pablo Neruda.”

Kamakalawa ko natanggap ang isang package mula sa LBC. Inaasahan ko na ang laman ng package. Mula sa isang kaibigan na Griyegong marino. Ganunpaman, hindi pa rin maialis ang pananabik na buksan ito. Isang libro ni Pablo Neruda- Neruda (Selected Poems) kasama sa libro ang orihinal na mga tula at salin sa Ingles, postcard sa Patagonia, kopya ng sertipikasyon mula sa pamahalaang Chile na dumaan sila sa Magellan Straits, diyaryong El Mercurio na may petsang – Pebrero 28, 2010 ito ang panahon na nilindol ang Chile at isang maikling sulat na nakaipit sa libro.

Sa iba, pwedeng tingnan ito na pangkaraniwan lang na bagay o kwento. Meron din naman pwedeng mabili na rin sa ating bansa ang mga libro ni Pablo Neruda. Para sa akin, di usapin kung anong edisyon, nagsalin at editor ang nasabing libro. ‘Yun nga lang, hindi ko maitatago na me kakaibang ‘dating’ sa akin na mismong galing sa Chile at tinubuang lupa ni Pablo Neruda ang libro. Hindi pa rin naalis ang ugali kong may pagka-romantisista/sentimentalista.

Bakit nga ba mahalaga ang mga bagay na ito? Ano nga ba ang lalim at nasa likod ng mga kwento? Isang simple nga lang bang paghahanap o may lalim o nais iparating ang paghahanap?

Sa ibang hindi nakasusubaybay ng aking blog. Si Ioannis Sapountzis ay isang Griyegong marino. Maiksi lang ang aming ipinagsama sa barko. Kahit hindi siya nakarating sa pinas para sa binyag nang aking panganay na anak. Ipinaabot ko sa pamamagitan ng sulat na isa siya sa mga ninong. Sa loob nang nakalipas na labing limang taon ay nasa tatlong taon lang ang aming komunikasyon (sulat).

Nakaraang taon ay nakatanggap ako ng sulat/postcard mula sa Thailand. Sa pamamagitan nang kanyang girlfriend na taga Cebu ay nakontak niya ko. Nagpalitan kami ng komunikasyon at numero ng celfon. Binigla niya ko nung nakaraang taon, bibisitahin daw niya ko dito sa pinas. Paano ko malililimutan ang araw na iyon, bukod sa bertdey ni misis, ‘yun ang araw ni Ondoy! September 26.

Nagmungkahi ako na mag-aral siyang mag e-mail. Nakatanggap ako na papunta sila sa Chile. May umuwing pinoy seaman kaya’t nakatanggap ako ng package (dito na rin inihulog sa pinas). Isang postcard mula sa Santiago de Chile, may petsang Pebrero 12, 2010. Kasama rin ang isang e-postcard mula sa Greece.

Nilambingan ko siyang baka pwede niya kong padalan ng isang libro ni Pablo Neruda. may pasubali naman ako kung di makakaabala. Marso 5, 2010 ang muli nilang balik sa Chile. Hindi inaasahan ang paglindol nung Pebrero 28, 2010. Nag e-mail ako sa kanya na may tsunami alert at 8.8 intensity ng lindol at higit na pag-iingat. Nagpauna na rin ako na huwag na niyang intindihin ang akin hiling na libro. Sino ba naman ang aasa pa sa ganun sitwasyon. Itinulak na likhain ko ang tulang – “Pilit Mong Hinanap Si Pablo Neruda”

Sa huling palitan namin ng e-mail ay patungo na sila sa Australia. Nandoon ang pagpapalitan namin sa nagaganap na krisis pampulitika sa Greece at sitwasyon nitong nakaraang eleksyon. Ang mainit niyang pangungumusta sa aking pamilya. Pag-aalala ko sa kaguluhan sa Greece. Pagbabalik gunita sa pagkanta namin nang sabay ng Bella Ciao kasabay sa paglagok ng beer. Pagbabalak niyang mag-negosyo sa pinas. Pasasalamat sa ipinadalang libro.

Habang tinintingnan ko ang kanyang diyaryong padala na El Mercurio. Sumagi sa aking alaala ang ibingay niyang ElGrafico sa Guatemala nung 1993. Alam niyang kolektor ako ng mga mumunting bagay. Hindi man tuwirang sabihin, alam kong gusto niyang makapagpaligaya sa ganun paraan. Ipinagmalaki ko pa nga sa kanya ang tipong collage ng mga dyaryo at magasin na aking natipon nung dumalaw siya sa aming tahanan.

Sinulyapan kong muli ang pabalat ng libro.Tapat na umusal ang aking puso. Winika ang mga katagang…. “At Natagpuan Ko Si Pablo Neruda.”

Emanzky88
Mayo 25, 2010

© 2010 Kwentulang Marino
***
Imahe mula sa padala ni Ioannis Sapountzis

 

Undas Nang Aking Kamusmusan

Undas, todos los santos, araw ng mga patay – kahit pa nga sabihing magkakaiba ito at iba ang selebrasyon ng Nobyembre a-uno at a-dos, para sa akin at sa iba pang bata at sa marami pang pinoy iisa lang ito.

Isa ito sa mahalagang okasyon sa mga pinoy laluna’t ang mga katolikong pinoy. Daan din ito ng pagsasama-sama o muling pagkikita ng myembro ng pamilya para dalawin ang puntod ng kanilang mahal sa buhay.

Pano ko malilimutan ang paghahanda ni Inang ng babaunin pagkain para dalin sa sementeryo. Igagayak sa basket na kawayan o yantok ang ginataan beroke o bilo-bilo kasama na ang inangit na kanin (malagkit rice) kundi man ay ginataang pinipig at pansit.
Sakay kami sa karitela para pumunta ng bayan.

Siksikan ang mga tao, kadalasan ay nagkakatulakan pa at maapakan pa ang iyong tsinelas, pag minamalas-malas ka ay pwede pa itong mapigtas. Maraming nagtitinda ng kakanin o pondahan, hindi pa bawal ang magbili ng mga alak na nakalalasing. Sa ibang lugar maagang nagsisiuwi ang mga tao, sa bayan namin ay mas masaya dahil inaabot nang magdamag.

Kinakailangang makaipon kami ng kandila. Minsan ay di pa talaga nauubos o namamatay ang kandila ng ibang nitso na aming kinukuhanan ay inaagad na namin. Iba naman bata ay ibinebenta ito para muling gawin kandila, gamit ang timbangang bakal na pahaba- may kawit ito para sabitan. Binibiyak na rin ito nun bumibili dahil may mga pilyong bata na nilalagyan ng bato o bagay na pampabigat sa loob para lumakas ang timbang. Syempre pa, ang nasabing pag-iipon ay utos sa amin ng titser para gawing floorwax. Syempre pa, may dagdag daw itong grade sa bawat makapagdadala.

Naghahanap din kami ng pinakamatandang nitso base sa nakalistang petsa sa lapida ng kanilang kapanganakan at kamatayan.

May pagkakataon din na umuusyoso kami sa pabalitang pupunta si Victor Wood para dalawin ang kanyang tatay. Hindi magkamayaw ang mga tao, syempre pa e artista.

Ito din ang panahon o pagkakataon para magtanan, kaya kung may kapatid kang dalaga ay mahigpit na ibibilin ng mga kani-kanilang magulang na batanyang mabuti ang kanilang ate. Pag nagkataon ay balita na kinabukasan na nagtanan o sumama na sa kanyang boypren.

Lumilibot din kami sa mga musuleo o libingan ng mga mayayaman. Ito din ang panahon na may nanganga-rolin, mas kilala sa “nangangaluwa” tatapatan mo ang isang bahay at kakantahan ng -“kaluluwa’y dumaratal, sa tapat ng durungawan, baka po kami ay mapagsaran…” bibigyan ka ng pera at pwede din sabihin sa iyo na “patatawarin po”

Ang mga ibang di makakapunta sa sementeryo ay nagtutulos sa kanilang harap o pintuan ng bahay, bukod sa pag-alaala sa kanilang namatay na mahal sa buhay, para din daw huwag pumasok ang mga kaluluwa o ispiritung – gala.

Simple lang ang mga bulaklak, pwede kang kumuha ng bulaklak ng water lily sa ilog o sapa, itutusok ito sa pinaka-stalk o kaya ay sa pinaka ubod ng saging, pwede din itong dagdagan ng bulaklak na gumamela, may mabibili din sa bayan ng bulaklak na mabaho kaya’t karaniwang sasabihin sa iyo na bulaklak ng patay.

Sa mayayaman, makikita mo ang matataba at kulay pulang kandila na may disenyo ng dragon. Mga lapidang marmol. Mga mamahaling bulaklak gaya ng orkids, rosas atbp.

Ngayon, paunti na ang pumupunta ng sementeryo, hindi na iyon ang panahon ng aking kamusmusan na tinatawag na “hindi mahulugang karayom” Marami na rin ang umuuwi ng maaga. Bumubuo ako ng mga katanungan at kasagutan – wala lang bang pamasahe na ang marami sa mga tao? O marami na ring sakahan ang kinombert sa sementeryo? O unti-unti na ring lumilipas ang isang tradisyon o kultura? O hindi na rin naniniwala ang marami sa naggalang kaluluwa o ispiritu? O kaunti na rin ang nagsisindi ng kandila dahil krisis. O alam na nang marami ang pagsisindi ng kandila ay pwedeng makapagpalala pa sa global warming?

Hindi na rin kaya naniniwala ang marami na kapag undas ay nag-istrol ang mga kaluluwa’t ispiritu? Ba’t nga ba hindi minumulto ng mga alumpihit na kaluluwa ang mga gumawa sa kanilang kalapastanganan o tulak ng kanilang kamatayan? Yung mga nang salbeyds, nagbulsa ng pondo ng gobyerno – kaya mahina ang pagkakagawa ng dam at nagtulak ng malaking kalamidad, yung mga nagbibigay ng permiso sa pagmimina na naging bunga para tabunan ng buhay ang isang bayan o mga barangay. Yung mga namatay sa gutom at sakit dahil marami sa mga nasa namumuno sa bansa ang kumakain sa mamahaling restawran. Nagtataka lang ako o baka ikaw din, ba’t di man lang sila kalabitin ng mga momo?

Sabi nang iba, pagpatay na raw ang isang tao parehas lang daw ang katatayuan ng isang mayaman at mahirap. Ewan ko kung tama nga ba yun ganun argumento. Ngayon hindi na ako bata at may uban na rin ang aking ulo, paminsan minsan ay kumukurot sa akin ang inggit. Yung mga libingan ng mayayaman ay may sariling banyo, may second floor, may kusina, may sala, nandoon ang maraming pagkain at inumin. Pero at pero, siguro…siguro wala akong K na ma-nguwestyon, sorry di ka nagsikap, di ka nagmula sa angkan ng mayayaman, di ka nagmula sa mga prominenteng angkan ng politiko at may sinabi, di ka nagmula sa mga angkan ng malalawak ang lupain, hindi ka nagmula sa panahon pa lang ng Kastila ay makapangyarihan na ang kanilang pamilya, panahon ng Amerikano, panahon ng Hapon, panahon ng Komonwelt, panahon ni Marcos, hanggang sa panahon ni Gloria, hanggang sa panahon na ito’y hindi naka-igpaw ang inyong angkan o pamilya sa ganun katatayuan sa lipunan.

Sori, dahil mas sila ang pinagpala , sori, dahil mas malapit sila sa simbahan, sori, kung anurin nang rumaragasang agos ang inyong libingan, sori, kung matatag ang pundasyon at nitso ng mayayaman at sila ang mas kinasihan ng nasa itaas at makapangyarihan, sori, kung kagat-kagat ng asong-gala ang mga buto’t kalansay ng iyong tatay, nanay, kapatid at kanu-nunuan.

“Sori, huwag ninyo kaming sisihin kung magkaiba ang katatayuan natin hanggang sa libingan at kamatayan” – bulong sa akin ng isang konyong momo.

(C) 2009, Kwentulang Marino
*imahe mula sa http://www.postcards.org

 

KWENTOLARAWAN: GUNITANG BUHAY NI DANJUN VALCOS JR.*

“EKSIBISYONG PARANGAL SA IKA- 24 NA TAONG KAMATAYAN”

Isinilang: ika-17 ng Pebrero 1966
Namatay: ika- 26 ng Oktubre 1985

Binaril ng mga sandatahan ng pamahalaan
nuong ika – 21 ng Oktubre sa panulukan
ng daang Taft at Ayala, Maynila sa protesta
ng mga magsasaka at magbubukid ng
Gitnang Luzon

“Ang paglilinkod at paghahandog kung walang
nakaugat na pag-ibig ay walang kabuluhan
at sa dakong huli ito ay kasakiman.”
– Danjun

"ANG PINAGMULAN"

ANG KANYANG KABATAAN

TRANSISYON NG ISANG DILAWAN

BOYKOT SA KOLEHIYO - 80'S

KAISA NG PANINIWALA MULA SA MALAYONG BAYAN

ANG MGA NANGIBANG BAHAY

ANG HAMPASLUPA

NAMUMUNLA NG PALAY

NAMAMAGANG KARAHASAN

MANTSA NG PAGPASLANG

MISA SA KABILANG BAKURAN

MISANG PARANGAL #1

KABABAIHAN NG SIMBAHAN

MISANG PARANGAL #2

TAGAPAGTAGUYOD NG KALIKASAN

MGA KAMAO AT SIGAW

ANG PAGSILIP NI RONALD

ANG PAGHAHATID

ANG PAGBUHAT

ANG PAGBUHAT #2

ANG PAGLABAS

ANG PAG-USAD

ANG PANAWAGAN

PROTESTA SA PADER

MABIGAT NA PAGHAKBANG #1

MABIGAT NA PAGHAKBANG #2

HANTUNGAN

ANG PAGTANGGAP

ANG TITIK NG KASAYSAYAN

(C) 2009 Parangal ng Kwentulang Marino

*Pasasalamat sa Kay Mommy Gloria, Obet at Pamilya Valcos
sa pahintulot at mga litrato

*BABALA: may litratong maselan na kinakailangan ng gabay/paliwanag sa menor de edad o wala pa sa hustong gulang

 

Ang Ibinuhos Na Dugo Ni Danilo “Danjun” Valcos Jr. Sa Kahabaan Ng Taft Avenue (1985)

” Danilo “Danjun” Valcos Jr.
Isinilang: ika- 17 ng Pebrero 1966
Namatay: ika- 26 ng Oktubre 1985

Binaril ng mga sandatahan ng pamahalaan
nuong ika- 21 ng Oktubre sa panulukan ng
daang Taft at Ayala, Maynila sa protesta ng
mga magsasaka at magbubukid ng Gitnang
Luzon…”

Hinihintay natin ang malakas na unos na darating. Buwan din yun ng Oktubre mas malakas pa sa unos ni Ramil/Lupit. Isang unos sa hanay ng mga magsasaka at partikular sa hanay ng kabataan.

Binuklat ko ang ilan tala sa kasaysayan ng Oktubre 1985. Binasa kong muli ang isa kong lumang tula. Binalikan ko ang isang lumang notebook. Binasa kong muli ang isang bagong tala. Nanahimik ako panandali at binalikan ko ang mga gunita.

“Naka-de gomang sapatos at may backpack na si Danjun, ‘yun nga lang alang budget nun para sa malakihang mobilisayon kaya’t pinasasanla ni Danjun ‘yun kanyang Zippo lighter para ipamasahe at makasama sa Lakbayan ng Magsasaka. Kanya- kanyang pasulpot ng pamadyak. Nabugbog ng mga nakaraan rali. Mga 50 pesos din yata ang pagkakasanla.” Kwento ni Jackie.

“Lakbayan ‘yun Oktubre 19-21 sa pagkakatanda ko nagsimula iyon sa Malolos rumuta ng Mecauayan patungong Manila.” sabi naman ni Nardy.

Kapit-bisig na sumisigaw ng Reporma sa Lupa! Uring Magsasaka Hukbong Mapagpalaya! Marcos Hitler Diktadur Tuta! Imperyalismo Ibagsak! May nalilikha ng tensyon, sa kabilang linya ay may kaguluhan na. May namamaril, ang lahat ay may kakaiba ng emosyon. Dumampot ako ng bato. Basta ibinabato ko sa direksyon ng mga namamaril, pasalubong sa amin. Sa totoo,hindi mo alam kung saan talagang direksyon na nangngagaling ang mga putok ng baril. Galit na ang umiiral. Nang-aagaw na nang mga truncheon ang ibang raliyista. Ibinuwal ang isang pulis na nakasakay sa isang motorsiklo. Wari ay hindi nakikisimpatya ang ingay ng LRT sa kaguluhan nangyayari sa ibaba. Pinagbabato ang isang bus at mga sakay ay nagsibabaan. Sa galit ay gustong itaob at sunugin. Sumisigaw ako na baka may masaktan na masa. Si Danjun may tama! sigaw ni Ronald. Isinakay nila sa isang service ng media. Mga putang ina ninyo! Mga putang ina ninyong pasistang militar!
Atras! Atras! Atras!

Umatras kami patungong Lawton. Nabawasan ng konti ang tensyon. Tulala ako. Tulala kami. Binabagabag ako ng matinding agam-agam. Susundan ko ba siya?
Tinatalo naman ako na sa akin nakasalalay ang koman. Oo , hindi na nga ako may responsibilidad sa kanila at may iba ng nakatoka sa kanila pero nandoon pa rin ang kosensya ang imahinasyon nang galit ng kanyang mommy. Na ikaw na dating nakikikain at nakikitulog sa amin, ikaw na nagdala sa kamatayan ng aking anak. Parang ganun ko na short cut ang mga imahinasyon. Wala pa naman tiyak na balita kung ano na ang kondisyon niya. Habang ako’y nakaupo sa hagdanan bato ng post office sa Lawton dinuduwag ako ng mga pangyayaring iyon. Nawala ako sa sariling makapag-isip ng mahusay. Naduwag na kong tuluyan…

Ang buhay ni Danjun ay hindi naman pwedeng ikumpara sa buhay ni Lean Alejandro o kaya’y sa buhay ni Edgar Jopson. Sabagay may kanya-kanyang
kulay ang buhay ng isang tao. Maari pa ngang sabihin nang iba hindi naman siya isang national figure o sino nga ba siya?

Isa siya sa maasahan at pursigidong maglunsad ng boykoteo. Produkto ng Benigno S. Aquino Foundation. Ika nga e Ninnoy, Ninoy- mga dilawan. Hanggang sa maging kasapi at manungkulan bilang vice-chairman ng LFS- Baliuag Colleges Chapter. Lumahok sa ibat- ibang pagkilos maging sa ibang sektor ng lipunan. May yugto din tinuklas niya ang karaniwan tinutuklas ng isang kabataan. Sa akin, napiho kong lumalalim na siya, hindi na siya ang dating Danjun, napiho ko yun bago kami nagkahiwalay.

Sinong makakalimot sa kanyang tsinitong mata, bilugan katawan, makinis na balat na mula sa pang-gitnang uri ng lipunan. Ang kanyang tawang parang may hingal, laging pagtatali ng pulang scarf sa leeg o kaya ay sa ulo.

Masama ang lagay. Kritikal daw ang kondisyon. Ilan araw din siyang nahirapan. Oktubre 26 binawian siya ng buhay. Ibinurol muna siya sa Malate Church kasama ng nabaril na si Manny Lazo, estudyante ng CLSU.

Kinonboy ang kanilang paghahatid. Nagliliwanag ang mga sulo. Ibinurol din siya sa San Jose Chapel, maraming tao. Binigyan siya ng Luksang Parangal. Nagsalita si Francis Dela Cruz at iba pang lider ng bawat sektor. Isa sa nagmisa ay si Fr. Albert Suatengco. Dinurog ang aking sarili sa mga awit na gaya ng Pag-ibig Sa Tinubuang Lupa, Unang Alay- unang alay…unang tuwa…unang mithiin…unang alay…ay buhay…huwag pagapi sa lumbay…huwag pagapi sa hapis. Maraming madre na dumadamay sa kanyang mommy. Ganunpaman wala pa rin akong lakas ng loob na tumitig sa mata ng mommy ni Danjun.

Mahaba ang naging daloy ng nakipaglibing. Idinaan sa public market. Sa unahan ng punerarya ay may bitbit pataas na isang tela na may naka-print ng kanyang mukha. Nalulunod ang kainitan sa mga sigaw ng islogan at plakard.

Ilan taon din yun na kapag undas ay nagkikita ang mga dating kasama. Umiingay ang sementeryo sa mga awiting makabayan at sa lagok ng beer. Ang tula kong ginawa na isinulat ko sa sakong burma ay di na rin nadadala ng kanyang kapatid. Na i-pablis pa daw yun sa Pacesetter sabi ni Cathy. Ilan na lang kaming pumapasyal kapag undas , kadalasan ay di na rin nagkakasabay-sabay.

Ang marmol na lapida ay parang isang daan na Taft Ave. may bitak na parang iginuhit sa aking sintido habang paulit-ulit kong binabasa;

” Danilo “Danjun” Valcos Jr.
Isinilang: ika- 17 ng Pebrero 1966
Namatay: ika- 26 ng Oktubre 1985

Binaril ng mga sandatahan ng pamahalaan nuong ika- 21
ng Oktubre sa panulukan ng Daang Taft at Ayala, Maynila
sa protesta ng mga magsasaka at magbubukid ng
Gitnang Luzon.

” Ang paglilingkod at paghahandog kung walang nakaugat na
pag-ibig ay walang kabuluhan at sa dakong huli ito ay
kasakiman.”- Danjun

“DALAWAMPUT APAT NA TAON ANG NAKALIPAS”

Hawak ko ang isang kopya ng ispesyal na edisyon – “Si Tatang At Mga Himala
Ng Ating Panahon” ni Ricky Lee inilunsad ang libro sa Powerbooks. Binasa nila Ogie Alcasid, Allan Paule, Danton Remoto, Jean Garcia, Dingdong Dantes, Angel Locsin ang ibat-ibang parte ng libro. Reportage yata kung tawagin.

Naaliw ako kay Ogie Alcasid bilang panggagad ke Joel Lamangan sa shooting ng Himala. Ganun din kay Danton Remoto.

Binasa ni Philip Salvador ang isang parte sa “Ang Mahabang Martsa Ni Emmanuel
Lazo” Gusto kong itago, gusto kong pigilin, gusto kong mahiya, gusto ko nang iluha at hindi ko na naitago, hindi ko na napigil, hindi na ko nahiya- akin ng iniluha…siguro hindi lang siguro. Tiyak yun…kaya ako naluha ay nandoon din ang kwento ni Danjun.

Mahaba ang pila para sa pagpapirma kay Ricky Lee, inilabas ko ang ikalawang edisyon at ni-rekwes kung lagyan ng dedikasyon sa pinaka-istorya. Mukha lang ni Manny Lazo na parang pigil na ngiti ang malapit na doo’y isinulat;

“Sa Alaala ng isang makabuluhang buhay!”
– Ricky Lee

Maikli kaming nag-usap, nagpakilala kong dati kong kasamahan si Danjun. Maging si Philip Salvador din daw ay nagustuhan niya yung parte niya at pati ang kanyang mga staff ay naiyak, iba kasi talaga ang dating, para bang may hinugot sa kaloob-looban mo at kinanti ang isang nakaraan. Malalim ang mga hiwa nang bawat bigkas, para bang nanadya.

Pagabi na. Papalayo kong binuklat ang bagong edisyon na kulay mamerde-merde, naka-imbos ang ibat-ibang galaw at posisyon ng mga tao, habang nakatayo si Nora Aunor malapit sa kahoy na bakod. Muli hinanap ko ang Kwento nila Manny at Danjun.
Hindi na ang Manny na pigil ang ngiti ang nakita ko…isang Danjun sa kanyang tsinitong mata, bilugan pangangatawan, makinis na balat mula sa pang-gitnang hanay, may pulang scarf sa leeg at may hawak na iwinawagayway …isang pulang bandila.

(c) 2009 Kwentulang Marino at Ed Nelson R. Labao

* Pasasalamat kay mommy Gloria at Obet Valcos
sa pagbibigay pahintulot at litrato

 

Canal Zone

27 Hunyo 1992 Panama Canal, Panama

“Sa gabi’y magandang pagmasdan ang Panama Canal, sa pagitan ng mga bundok, sa isang malalim na pagpapaunawa kay Mendez, kung bakit detenido ngayon si Noriega sa U.S…”

Nakakatawang isiping labing-apat na taon na ang nakaraan nang ito’y talakayin sa amin ni Mrs. dela Peña, section adviser at teacher sa Social Studies, reference material niya’y Current Event Digest na kailangang bilhin ng klase para pagdiskusyunan. Wala sa loob ko noon kung paanong isang canal sa Central America ay nagawa para mabilis na maglakbay ang mga barkong pangalakal at pandigma patungo sa ibang kontinente. Tanging natatandaan kong lektura ni Mrs. dela Peña, “nakakatulong ito sa pandaigdigang komersiyo.”Nakakatawa, dahil simula pa alas-diyes ng umaga’y angkorahe at naghihintay na ang aming barko, sa wakas, kami ngayon ay papasok na sa kilalang Panama Canal!

May kaukulang bayad ang bawat barkong magdaan ayon sa kanilang laki, bigat o klase ng kanilang kargamento. Kailangang humingi ng paunang pahintulot ang agent o kapitan ng barko sa Panama Canal Administration. Hindi papayagan ng PCA ang mga barkong sobra sa itinakda nilang laki o tonelada. Piloto ang magpapasok ng barko sa canal, siya lamang ang may karapatan at kasanayan na wala sa kapitan ng barko. May mga Panamanian crew na umakyat sa barko para tumulong at mag-monitor lalo na’t dadaan sa tinatawag na lock gate.

Pinagmasdan ko sa porthole- isang makapal na pabilog na salamin, ang marahang pagpasok ng pinakadulo ng aming barkong Clipperventure-L; kasabay ng dalawang ibong nakadapo sa bakal ng main deck at isa pang lumilipad na kapamilya ng batu-bato. Ang lock gate ay unti-unting bumukas. Hindi napasapat ang katauhan kong sabik sa unang pagkakataon ng pagpasok sa Canal sa pamamagitan lamang ng pagtingin sa porthole. Ako’y lumabas patungong second deck upang mabistahan nang tuwiran. Gayundin si Ioanni, isang Greek na kusinero, mabait at may “pusong maka- Filipino,” hindi na niya mabilang kung ilang beses nang dumaan sa Canal pero nandoon pa rin ang kawalang-sawa at pananabik na saksihan ang pagpasok dito. Dala niya’y isang kamera. Nag-request siyang piktyuran ko siya sa background ng susunod na lock gate. Muli unti-unting sumara ang naunang lock gate, tumataas ang tubig kasabay nang pagtaas ng barko sa kanina lamang ay mababa ang level nito, para ganap na lumutang hanggang sa umabot sa water level ng Pacific o Atlantic Ocean. Ito ang proseso, isang henyong likha sa larangan ng infrastructure. Dalawang beses din akong kinunan ni Ioanni sa ganoon ding background.

Habang mabagal ang usad ng barko, nasa pagitan naman nito ang mga namemerdeng bundok–palantadaan na hindi pinuputol ang mga naglalakihang puno nito. Parang mga batang naggala ang mga sumampang Panamanian crew sa main deck at messhall kung saan ay kumakain at tumatambay ang mga Filipino crew. Hindi lahat ay pure Panamanian, may Afro-American silang kasama, sa dahilang ang Panama Canal ay bahagi ng base militar ng U.S. Sa tuwirang sabi, ang Panama ay kontrolado ng U.S kung geopolitics ang pag-uusapan. Karamihan sa mga crew ay may dalang abubot, may nag-aalok ng manggang hinog, hindi nga lang katulad ng ating manggang-kalabaw; payag silang ipagpalit ng Coca-Cola.

Nitong agahan at tanghalian ay kinain ng ibang crew ang sobra naming pagkain. Ilan sa crew ang aking tinanong.”Gusto ba ninyo ang pamamalakad ni Noriega noong ito’y nasa posisyon pa? Ganoon din si Endara, ang kasalukuyang presidente ng Panama” pahabol kong tanong.

“Hindi”, ang kanilang magkakasabay na sagot.

“Mga ilan ang namatay nang salakayin ng U.S ang Panama para kunin lang si Noriega?” ang magalang kong tanong na may halong kyuryosidad.

“Mga tinatayang isang libo” sagot ng isang crew na may kaitiman ang kulay.

Sa loob-loob ko, malaki din kung ikokompara sa mga lumabas sa dyaryo.

Sa lahat ng mga crew na nakausap ko, si Mendez ang matagal kong nakakuwentuhan. Karaniwang tikas ng isang Panamanian, kayumanggi siya at hindi kataasan, nasa edad singkuwenta ang tantya kong gulang.

“Ako’y nakapag-aral sa U.S noong apat na taong gulang pa lamang,” pagmamalaki niyang kuwento.

Sa isang tulad niya ay masasalamin mo ang isang bahagi ng Panama.

‘Maraming walang trabaho, pangunahing pinagkakikitaan sa bansa ay nasa sektor ng serbisyo. Sa 1999 pa matatapos ang canal treaty. Hindi tuwirang ipauubaya ng U.S ang kabuuang pamamahala nito sa Panama. Tanging administrative work lang ang para sa amin at mananatili pa rin ang usapin sa defense sa kanilang mga kamay” ang walang gatol n’yang pagsasalaysay.

“Ibig sabihin, hindi buo” ang dugtong ko naman at pagsasara na rin ng kwentuhan.

Isa pang crew ang nag-alok ng relo at sunglasses.”Wala pa akong dolyar,” sagot ko na may tono nang paghingi ng pasensiya. Iniabot ng isa pang crew ang “The Tropic Times”, isang lokal na diyaryo sa loob ng base militar, may petsang- June 26, 1992, sabay sabing “ito’y libre” Mabilis na ganti ko ng pasasalamat, dahil ako’y uhaw sa balita sa kasalukuyan.

Matama kong tiningnan ang isang malaking lapidang bato sa gilid ng bundok na aming daraanan. May disenyo itong mga taong may dalang pala at piko. Hindi ko tiyak kung ito’y inukit o minolde lamang. Sa huli, nalaman kong isang pagkilala ito sa mga taong namatay sa epidemya at aksidente nang ito’y pasimulang itayo noong 1913. Gusto ko sanang kunan, sayang at wala pa akong sariling kamera.

Sa gabi, nakakagaan ng sarili na magmasid sa pagitan ng magkabilang gilid ng canal at bundok. Naiilawan ito ng asul, berde at iba pang kulay bilang giya sa aming barko na payapang umuusad. Kaulayaw ko ngayon ang katahimikan.

Patuloy pang tumutugtog ang tape na isinalang ng isang crew sa stereo. Reggae beat ng latino. Panaka-naka siyang umiindak sa messhall. Alas-diyes medya ng gabi nang makalabas kami ng canal. Tanaw ang mga ilaw sa kabuuan ng Panama City. Nakababa na ang piloto. Kahit gusto pa naminng makinig ng latin beat habang nagpupusoy-dos ay kailangang kunin ng crew ang kanyang tape sa stereo.

Tunog na lamang ng isang tasang kape ang tanging narinig ko. May lungkot akong nadama. Ang crew kanina ay aking naalala sa eksena na nag-aalok ng hinog na mangga, kapalit ng ilan lata ng Coca-Cola. Sumagi sa aking isip ang Filipinas noong may base militar pa ang kano. Tawag nila sa mga Filipino base workers ay “Yardbird.” Bakit nga ba kung minsan, ‘yong kapirasong dangal na natititra ay kailangang pang ipagpalit sa PX at blue seal?

Muli sa gabi’y magandang pagmasdan ang Panama Canal- sa pagitan ng mga bundok, sa isang malalim na pagpapaunawa kay Mendez kung bakit detenido si Noriega ngayon sa U.S, hindi lang ito usapin ng drugs, hindi lamang sa agos ng dolyar sa canal, walang iba kung hindi dahil sa kabuuang interes at papel ng U.S sa larangan ng ekonomiya-politiko-militar sa daigdig!

Hinigop ko ang natitirang kape sa pangalawang tasa ko nang natimpla. Itinapon ni Vic ang par singko. Bumilis na ang usad ng barko patungo sa lupain ng mga kangaroo. Papaliit na ang mga ilaw sa aking paningin. Naglayag na sa lalim ng gabi.

*Unang nalathala sa ANI, literary journal ng Cultural Center of the Phils.Tomo 23, Disyembre 1996- Literatura Ng Mga Bagong Bayani

(c) 2009 Kwentulang Marino

 

Daloy Ng Agos

KWENTULANG MARINO ay hindi lamang umiinog sa pusod ng dagat. Gaya ng buhay, may kwento’t berso din sa pampang nito.

Karamihan sa mga kwento o sanaysay ay nasa pormang “dyornal entri” na ilang taon ‘kong sinulat sa’kin “red dyornal” mapa-eroplano, eyrport, kabina, parke, sa mga restobar habang umiinom ng serbesa, soju o vodka.

Hindi man nailagay sa dyornal ang ibang kwento, sa rekoleksyon-naging daluyan ang mga naipon sa ibat-ibang bansa na ultimo nota, dyaryo, resibo, tarheta, celfon card, cassette tape, cd, dvd, litrato, tiket, postcard, libro, sulat, coins, mumunting koleksyon at mga “buhay na kwento.” Ang mga ito’y s’yang gumaod at nagpatingkad sa laot ng aking karanasan.

Ilan sa mga entri at tula ay sinadya kong itago ang tunay nilang pangalan. Iba naman ay nanatili. Sa kanila…..isang malaking pasasalamat…isang paghingi ng dispensa.

Kulang man sa kinis, sukat, balangkas, sablay man sa “grammar” at mga kautusan sa literatura. Binigyang puwang ng PAROLA – “seamans journal” na nakabase sa Netherlands at ANI- “literary journal” ng Cultural Center of the Philippines (CCP) na malathala ang ilan sa aking mga piling tula at kwento. Karangalan din na maging bahagi ng “Kuhang Marino: Images of Filipino Seafarers,” isang eksibisyon sa University of the Philippines, Jorge B. Vargas Museum (2006). Higit na “pinataba ang puso” nang bigkasin sa Conspiracy Bar nila Bobby Añonuevo at Fidel Rillo ang mga tulang “Sa Paghampas ng Alon,” “Salungat sa Agos,” at “Patuloy sa Pag-asam.”

Sa usapang marino, “gintong alaala” na lang tawagin ito, sa panahong wala pa ang pamosong kataga na “September 11 Terror Attack” at istriktong paghihigpit panseguridad na malaking nagpabago sa mukha ng maritima at global na kaayusan.

Ganang akin, pwedeng ikonsidera itong “social documentary” na nais ilako ng isang hampaslupang marino.

Sakay na!

Sagwanin natin ang KWENTULANG MARINO!